Schwartz: Struktura wartości w czterdziestu społeczeństwach europejskich. Podejście eksploracyjne oparte na teorii Shaloma Schwartza

Abstract

Wartości są czynnikiem decydującym o spójności społecznej i konflikcie. W istocie, gdy rozpatrujemy społeczeństwa z perspektywy międzynarodowej, pierwszą kwestią, która się pojawia, jest międzykulturowość. Międzykulturowość, która nie ogranicza się do form, jakie przybiera życie codzienne. Głębszy i bardziej decydujący jest sposób, w jaki postrzegamy świat. Sposób postrzegania rzeczywistości, który jest uwarunkowany nabytymi wartościami społecznymi. Wartości, które, niezależnie od tego, czy wynikają z potrzeb, czy motywów, wyrażają się poprzez postawy wobec społeczeństwa. Teorie odnoszące się do ludzkich potrzeb i wartości zajmują znaczącą pozycję w dziedzinie nauk społecznych przez długi czas, sięgający kilku dekad wstecz (Hoffman, 1988). Pomimo różnorodności pod względem podejścia i praktycznych zastosowań, teorie te mają wspólny cel: rozszyfrowanie podstawowych zasad, które leżą u podstaw ludzkiego zachowania, podejmowanych decyzji i realizowanych aspiracji (Tay i Diener, 2011). W tej serii raportów przeanalizowano cztery reprezentatywne teorie: teorię hierarchii potrzeb Abrahama Maslowa, teorię typów wartości Miltona Rokeacha, teorię struktury wartości Shaloma Schwartza oraz teorię wartości kulturowych Geerta Hofstede'a. Dzięki swoim odpowiednim podejściom, teorie te zapewniają wgląd w skomplikowaną sieć wartości i potrzeb, które składają się na ludzkie doświadczenie (Kenrick i in., 2010). W niniejszym raporcie przeanalizowano teorię Shaloma Schwartza i jej potencjalne zastosowanie empiryczne w różnych społeczeństwach europejskich, wykorzystując dane dotyczące wartości zebrane w Eurobarometrze 98.2 (2023). System wartości wydaje się być powiązany z różnymi rzeczywistościami społecznymi w zależności od ich treści. W tym przypadku, w modelu Schwartza, status ekonomiczny jest zwykle kojarzony z wymiarem władzy, osiągnięć, stymulacji lub samodzielności. Wartość "bezpieczeństwa", "konformizmu" czy "tradycji" z wiekiem i "uniwersalizmu" z płcią. Biorąc pod uwagę różne wartości modelu Schwartza, praktycznie we wszystkich krajach najbardziej stabilnym skojarzeniem jest lokalizacja ideologiczna. Krótko mówiąc, obserwuje się, jak konfiguracja systemu wartości jest uwarunkowana różnymi źródłami i sytuacjami społecznymi. W każdym razie wyniki są zgodne z argumentem Schwartza, że wymiary składające się na system wartości są stabilne, chociaż modyfikują swoją intensywność (rozpowszechnienie kulturowe) w funkcji zmiany społecznej. Jednakże w odniesieniu do niniejszego sprawozdania można stwierdzić, tymczasowo i eksploracyjnie, że istnieje większy lub mniejszy związek między modelem Schwartza a rozważanymi wymiarami; albo w wymiarze społeczno-demograficznym i gospodarczym, albo w wymiarze ideologicznym. Spośród czterdziestu rozważanych społeczeństw 36 wykazuje związek między wartościami modelu Schwartza a wymiarami ideologii politycznej. W 34 krajach istnieje struktura pokoleniowa, w 33 – wpływ pozycji ekonomicznej, a w 5 społeczeństwach – różnice między płciami. Można więc zaobserwować, że wartości są ściślej powiązane ze zmiennymi subiektywnymi o charakterze ideologicznym. Bardzo istotny jest jednak efekt zmiany pokoleniowej i dyfuzji różnych wartości w zależności od sytuacji ekonomicznej rozmówców. W Szwajcarii, Polsce, Finlandii, Szwecji i Czarnogórze można zauważyć, że model wartości Schwartza jest powiązany, w niektórych swoich wymiarach, z pięcioma branymi pod uwagę zmiennymi. Krótko mówiąc, w tych społeczeństwach struktura wartości jest wyraźnie odniesiona do struktury społecznej i ideologicznej, która wyraża się w kategoriach ideologii politycznej. Z pewnością istnienie większej liczby wymiarów aksjologicznych ułatwia powiązanie któregokolwiek z nich z rozważanymi zmiennymi kontrolnymi. Ogólnie rzecz biorąc, modele wartości, które zawierają większą różnorodność, oferują większą liczbę punktów styku ze socjodemograficznymi i ideologicznymi zmiennymi kontrolnymi.